آریتمی قلبی چیست؟ انواع، علائم و درمان آن
آریتمی (Arrhythmia) یک اختلال در قلب است که بر سرعت یا ریتم ضربان قلب تأثیر می‌گذارد. اصولا زمانی اتفاق می‌افتد که تکانه‌های الکتریکی که ضربان قلب را هدایت و تنظیم می‌کنند، به درستی عمل نکنند. این مسئله باعث ضربان خیلی سریع (تاکی کاردی)، خیلی کند (برادی کاردی)، خیلی زود (انقباض زودرس) و بیش از حد نامنظم (فیبریلاسیون) قلب می‌شود. این مطلب جنبه آموزشی و اطلاع رسانی دارد، در صورت مشکل به دکتر قلب و عروق مراجعه کنید. تخمین زده شده است که 1.5 تا 5 درصد مردم جهان درگیر این اختلال هستند. اگرچه اغلب آریتمی‌ها بی‌ضرر هستند، اما برخی از آنها می‌توانند نشان‌دهنده وجود یک مشکل قلبی و مشکل‌ساز باشند. هنگامی که آریتمی قلبی در جریان خون اختلال ایجاد می‌کند، ممکن است عملکرد مغز، ریه‌ها و سایر اندام‌های حیاتی به خطر بیافتد. اگر چنین وضعیتی به موقع تشخیص داده و درمان نشود، احتمال بروز سکته مغزی یا ایست قلبی وجود دارد. درمان آریتمی قلبی ممکن است شامل دارودرمانی، کاشت دستگاه‌هایی مانند ضربان‌ساز قلب یا جراحی باشد. هدف از درمان، کنترل یا خلاص شدن از شر ضربان قلب سریع، آهسته یا نامنظم است. مطمئنا داشتن یک سبک زندگی سالم، می‌تواند به جلوگیری از آسیب قلبی که عامل بروز برخی از آریتمی‌ها است کمک کند. در این مقاله به تعریف آریتمی قلبی و علل و علائم آن می‌پردازیم. همچنین درمان‌های احتمالی و انواع مختلف آن را توضیح می‌دهیم.
ضربان طبیعی قلب چگونه است؟
از نظر پزشکان، یک قلب سالم باید ریتمی منظم داشته باشد. در واقع به صورت ضربان‌های دوتایی «با-بام» با فاصله‌های یکسان از یکدیگر، بکوبد. یکی از این ضربان‌ها مربوط به منقبض شدن قلب برای انتقال خون به ریه‌ها و تامین اکسیژن آن است و دیگری مربوط به انتقال خون اکسیژن‌دار به اطراف بدن توسط قلب است. نبض نقطه‌ای است که با وجود آن می‌توان ضربان قلب را از طریق پوست احساس کرد. در گذشته برای اندازه‌گیری ضربان قلب از نبض مچ دست، کنار گردن، قسمت داخلی آرنج یا بالای مچ پا استفاده می‌شد. چراکه با شمارش تعداد نبض در هر دقیقه (bpm)، می‌توان ضربان قلب بیمار را در هنگام استراحت محاسبه کرد. اما امروزه پزشکان از دستگاه‌های مانیتورینگ دیجیتالی برای محاسبه ضربان قلب استفاده می‌کنند. اصولا محدوده ضربان قلب در حالت استراحت، بین افراد مختلف متفاوت است. انجمن قلب آمریکا پیشنهاد می‌کند که این عدد در افراد سالم باید بین 60 تا 100 ضربان در دقیقه باشد. البته ضربان طبیعی قلب می‌تواند تغییر کند. معمولا با ورزش تندتر می‌شود یا در هنگام خواب کند می‌شود. همچنین ممکن است ضربان قلب ورزشکاران در حالت استراحت کمتر از 60 ضربه در دقیقه باشد، زیرا قلب آنها کارآمدتر عمل می‌کند. جالب است بدانید که دیس ریتمی (Dysrhythmia) نام دیگر آریتمی است. اگرچه یک تفاوت پزشکی جزئی بین این دو وجود دارد، اما هر دو اغلب به جای هم و برای اشاره به ضربان قلب نامنظم استفاده می‌شوند. در ادامه به انواع آریتمی قلبی اشاره خواهیم کرد.
انواع آریتمی قلبی
تکانه‌ها یا سیگنال‌های الکتریکی، فعالیت عضله قلب را هماهنگ می‌کنند تا خون به داخل و خارج قلب پمپاژ شود. در قلب‌هایی که سالم هستند و به درستی می‌تپند، تکانه‌های الکتریکی مسیرهای دقیقی را دنبال می‌کنند. هرگونه وقفه در تکانه‌ها یا مسیرهای آنها می‌تواند باعث بروز ضربان غیرطبیعی قلب و در نتیجه آریتمی قلبی شود. این مسئله می‌تواند از گره سینوسی، بطن‌ها (حفره‌های پایینی قلب) یا دهلیزها (حفره‌های فوقانی قلب) منشا بگیرد. به همین دلیل، انواع آریتمی قلبی براساس سه عامل زیر طبقه‌بندی و نامگذاری می‌شوند:
- تعداد ضربان
- ریتم و سرعت ضربان
- منشا آریتمی
طبق اصول پزشکی، از انواع آریتمی قلبی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- برادی کاردی که در آن ضربان قلب بسیار کند است.
- تاکی کاردی که در آن ضربان قلب خیلی سریع است.
- آریتمی بطنی که از بطن‌ها شروع می‌شود.
- آریتمی فوق بطنی که از دهلیزها که در بالای بطن‌ها قرار دارند، شروع می‌شود.
- ضربان قلب زودرس
- آریتمی سینوسی
برادی کاردی (Bradycardia)
در برادی کاردی ریتم قلب کندتر از حد معمول و زیر 60 ضربان در دقیقه است. معمولا زمانی اتفاق می‌افتد که مشکلی در گره سینوسی دهلیزی به عنوان ضربان‌ساز طبیعی قلب وجود دارد. این وضعیت می‌تواند از بدو تولد وجود داشته باشد یا در نتیجه ابتلا به بیماری دیگری مانند بیماری قلبی مادرزادی، بلوک قلبی، سندرم سینوس بیمار یا آپنه خواب ایجاد شود. از سایر علل موثر در بروز برادی کاردی می‌توان به ضربه شدید به قفسه سینه، استفاده از برخی داروها و هیپوترمی (سرمازدگی) اشاره کرد.
تاکی کاردی (Tachycardia)
تاکی کاردی زمانی رخ می‌دهد که ضربان قلب شما به بیش از 100 ضربه در دقیقه برسد. این مسئله ممکن است باعث شود که بطن‌های قلب نتوانند با مقدار لازم خون برای پمپاژ به سایر نقاط بدن پر شوند. در نتیجه بر نحوه پمپاژ خون توسط قلب تأثیر می‌گذارد. معمولا اگر تاکی کاردی فقط چند دقیقه طول بکشد، نگران‌کننده نیست. شما زمانی باید نگران وضعیت خود شوید که افزایش ضربان قلب بیش از 30 دقیقه طول بکشد یا با درد قفسه سینه همراه باشد. در این حالت ممکن است به مراقبت فوری پزشکی نیاز داشته باشید.
آریتمی‌های بطنی (Ventricular arrhythmias)
آریتمی‌های بطنی در بطن‌ها یا همان اتاق‌های پایینی قلب بروز می‌کنند و شامل موارد زیر هستند:
- تاکی کاردی بطنی (VT)
- فیبریلاسیون بطنی (VF)
- ضربان زودرس بطنی (PVC) که به صورت ضربان‌های اضافی در بطن‌ها خود را نشان می‌دهد.
- تورسادس دی پوینت (Torsades de Point) که نوع غیر معمول اما خاص از تاکی کاردی بطنی است و می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد.
قابل ذکر است که تاکی کاردی بطنی و فیبریلاسیون بطنی نیاز به درمان فوری دارند، به خصوص اگر خطر وجود سایر بیماری‌های قلبی نیز باشد. در ادامه به جزئیات بیشتری از این دو اختلال اشاره خواهیم کرد.
تاکی کاردی بطنی
اگرچه تاکی کاردی بطنی معمولا در افرادی رخ می‌دهد که به بیماری‌های قلبی مانند بیماری عروق کرونر قلب مبتلا هستند یا سابقه حمله قلبی دارند. اما ممکن است در افرادی با قلب سالم نیز بروز کند. این نوع آریتمی قلبی می‌تواند باعث افزایش ضربان قلب تا 100 ضربه در دقیقه یا بیشتر شود. همچنین ممکن است منجر به بروز آریتمی‌های بطنی جدی‌تر، مانند فیبریلاسیون بطنی شود.
فیبریلاسیون بطنی
فیبریلاسیون بطنی در اثر تکانه‌های الکتریکی نامنظم، باعث ضربان قلب ناگهانی، سریع و آشفته می‌شود. گاهی به واسطه حمله قلبی ایجاد می‌شود و بطن‌های قلب را به لرزه می‌اندازد. وقتی این نوع آریتمی قلبی را دارید، بطن‌های شما نمی‌توانند خون را به سایر نقاط بدن پمپاژ کنند و ضربان قلب به سرعت کاهش می‌یابد. این مسئله می‌تواند باعث ایست قلبی ناگهانی و حتی مرگ شود.
آریتمی‌های فوق بطنی یا آریتمی دهلیزی
آریتمی فوق بطنی که با عنوان آریتمی دهلیزی نیز شناخته می‌شود، از دهلیزها یا اتاق‌های فوقانی قلب که در بالای بطن‌ها قرار دارند، شروع می‌شود. تاکی کاردی فوق بطنی (SVT)، شامل اشکال مختلفی از آریتمی قلبی است که در بالای بطن‌ها بروز می‌کند. معمولا با ضربان قلب سریعی که ممکن است به صورت ناگهانی شروع شود و سپس پایان یابد، شناسایی می‌شود. می‌تواند ضربان قلب را به بیش از 100 ضربه در دقیقه برساند. سایر انواع آریتمی فوق بطنی عبارتند از:
- فیبریلاسیون دهلیزی (AF)
- فلوتر دهلیزی (AFl)
- تاکی کاردی برگشتی گره دهلیزی بطنی (AVNRT)
- تاکی کاردی بازگشتی دهلیزی بطنی (AVRT)
- تاکی کاردی حمله‌ای فوق بطنی (PSVT)
- سندرم ولف پارکینسون وایت (Wolff-Parkinson-White syndrome)
فیبریلاسیون دهلیزی
در فیبریلاسیون دهلیزی، دهلیزها آنقدر سریع حرکت می‌کنند که قادر به انقباض کامل نیستند. در عوض می‌لرزند یا فیبریل می‌شوند. در این شرایط ضربان بطنی سریع است و ضربان قلب به 400 ضربه در دقیقه می‌رسد. مشخص شده است که خطر بروز این نوع آریتمی قلبی، پس از 65 سالگی و در صورت داشتن سایر شرایط پزشکی افزایش می‌یابد. در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به بروز مشکلات جدی‌تری مانند سکته قلبی شود.
فلوتر دهلیزی
در این نوع آریتمی قلبی، ضربان قلب ریتمیک‌تر و ثابت‌تر از فیبریلاسیون دهلیزی است. به همین دلیل، ممکن است علامت خاصی ایجاد نکند. اغلب در افراد مبتلا به بیماری قلبی رخ می‌دهد، همچنین می‌تواند در هفته‌های اول پس از جراحی قلب ظاهر شود. در صورت عدم درمان، فلوتر دهلیزی ممکن است تهدیدکننده زندگی باشد.
ضربان قلب زودرس
در صورت ابتلا به برخی از بیماری‌های قلبی، ضربان قلب زودرس به عنوان یک آریتمی قلبی ممکن است بروز کند. در این شرایط، ریتم طبیعی قلب با یک ضربان خیلی زود قطع می‌شود. در نتیجه احساس می‌کنید که قلب شما یک ضربان را از دست داده است.
آریتمی سینوسی
گره سینوسی با تولید تکانه‌های الکتریکی، به تنظیم ریتم ضربان قلب کمک می‌کند. آریتمی سینوسی در اثر تغییر در عملکرد این گره بروز می‌کند و اغلب در کودکان و بزرگسالان جوان و سالم دیده می‌شود. گاهی اوقات زمانی اتفاق می‌افتد که عصب واگ تحریک می‌شود. این عصب اطلاعات اعضای بدن را با مغز به اشتراک می‌گذارد. در نتیجه می‌تواند منجر به تغییر ضربان قلب در حالت استراحت شود. آریتمی سینوسی ممکن است نشان‌دهنده وجود یک بیماری زمینه‌ای نیز باشد. بروز زخم در نزدیکی گره سینوسی ناشی از بیماری قلبی یا حمله قلبی ممکن است تکانه‌های الکتریکی را در حین حرکت قلب کند یا مسدود کند. این مسئله می‌تواند باعث آریتمی قلبی و سایر اختلالات قلبی عروقی شود.
علائم آریتمی قلبی
آریتمی قلبی همیشه علائم قابل توجهی ایجاد نمی‌کند. با این حال، پزشک ممکن است در طی یک معاینه ساده آن را تشخیص دهد. البته وجود علائم، لزوما به معنای شدید بودن آریتمی نیست. برخی از افراد آریتمی‌های تهدیدکننده زندگی بدون علامت دارند، در حالی که برخی دیگر با وجود علائم، ممکن است آریتمی قلبی شدید نداشته باشند. از علائم رایج آریتمی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تپش قلب
- ضربان قلب سریع
- ضربان قلب آهسته یا نامنظم
همچنین آریتمی ممکن است علائم جدی‌تری مانند موارد زیر ایجاد کنید:
- درد یا سفتی قفسه سینه
- مشکل در تنفس
- نبض نامنظم
- ضعف
- سرگیجه یا سبکی سر
- غش کردن
- خستگی
- تعریق
- تپش قلب
- فشار خون پایین
در صورت مشاهده هر یک از این علائم فورا به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید. حتما در مورد علائم خود با پزشک صحبت کنید تا بتواند به طور موثر نوع آریتمی قلبی را تشخیص داده و درمان کند.
علائم آریتمی قلبی در زنان
هورمون‌های جنسی به تفاوت الکتروفیزیولوژی قلب در مردان و زنان کمک می‌کنند. این مسئله روی احتمال بروز انواع آریتمی قلبی در زنان و مردان موثر است. مطالعات نشان داده‌اند که احتمال بروز تاکی کاردی، برادی کاردی و فیبریلاسیون دهلیزی در زنان بیشتر است. در ادامه به جزئیات علائم هرکدام خواهیم پرداخت.
علائم تاکی کاردی
علائم تاکی کاردی عبارتند از:
- تنگی نفس
- سرگیجه
- غش کردن یا بیهوش شدن
- تپش قلب
- درد قفسه سینه
- سبکی سر
- ضعف ناگهانی
علائم برادی کاردی
برادی کاردی می‌تواند علائم زیر را ایجاد کند:
- آنژین صدری یا درد قفسه سینه
- مشکل در تمرکز
- گیجی
- مشکل در ورزش کردن و انجام فعالیت بدنی
- سرگیجه
- خستگی
- سبکی سر
- تپش قلب
- تنگی نفس
- غش کردن
- تعریق زیاد
علائم فیبریلاسیون دهلیزی
علائم فیبریلاسیون دهلیزی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- آنژین صدری یا درد قفسه سینه
- تنگی نفس
- سرگیجه
- تپش قلب
- غش کردن
- ضعف و خستگی
علل آریتمی قلبی
آریتمی قلبی می‌تواند دلایل پزشکی، فیزیکی، عاطفی یا ژنتیکی داشته باشد. مشخص شده است که مصرف آنتی بیوتیک‌ها و داروهای ضد فشارخون، ضد افسردگی، ضد آلرژی و سرماخوردگی ممکن است باعث ایجاد آریتمی در برخی از افراد شود. تغییر در جریان خون یا تغییرات فیزیکی در ساختار قلب نیز می‌تواند باعث آریتمی شود. سایر شرایط پزشکی موثر در بروز آن عبارتند از:
- فشار خون بالا
- کم آبی بدن
- اختلالات تیروئید
- آپنه خواب
- دیابت
- عدم تعادل الکترولیت، مانند سطوح پایین کلسیم، پتاسیم یا منیزیم
- کم خونی
عوامل فیزیکی یا مربوط به سبک زندگی که می‌توانند در برخی موارد باعث آریتمی شوند عبارتند از: 
بیشتر بخوانید:۱۰ علت ورم پای راست که باید بدانید
- ورزش شدید
- سرفه کردن مکرر
- احساسات عاطفی مانند خشم، استرس یا اضطراب
- نوشیدن الکل
- سیگار کشیدن
فاکتورهای خطر موثر در بروز آریتمی قلبی
داشتن برخی فاکتورها ممکن است شانس ابتلا به آریتمی را افزایش دهد. با این حال، همه افرادی که دارای این فاکتورها هستند، دچار ریتم نامنظم قلب نمی‌شوند. شرایطی که ممکن است خطر ابتلا به آریتمی را افزایش دهند شامل موارد زیر هستند:
- وجود مشکلات قلبی در بدو تولد (نقایص مادرزادی قلبی)
- ابتلا به بیماری عروق کرونر
- ابتلا به بیماری‌های دریچه قلب
- حمله قلبی یا ابتلا به نارسایی قلبی
- ابتلا به کاردیومیوپاتی (بیماری عضله قلب)
- ابتلا به اندوکاردیت (التهاب قلب)
- ابتلا به فشار خون بالا
- ابتلا به آپنه خواب
- ابتلا به بیماری مزمن ریه
- ابتلا به پرکاری یا کم‌کاری غده تیروئید
- ابتلا به بیماری کلیوی
- ابتلا به برخی از اختلالات خوردن که باعث عدم تعادل الکترولیت یا سوء تغذیه می‌شوند.
- تب بالا و مزمن
- دیابت
سایر فاکتورهای خطر رایج عبارتند از:
- سن بالا
- آلودگی هوا
- داشتن سابقه خانوادگی آریتمی قلبی
- مصرف زیاد کافئین
- مصرف الکل
- سیگار کشیدن
- مصرف مواد مخدر، به ویژه کوکائین یا آمفتامین‌ها
عوارض آریتمی قلبی
انواع مختلف آریتمی، به ویژه زمانی که درمان نشود، ممکن است منجر به بروز عوارض تهدیدکننده زندگی مانند موارد زیر شوند.
نارسایی قلبی
تاکی کاردی یا برادی کاردی طولانی‌مدت می‌تواند منجر به بروز نارسایی قلبی شود. در این شرایط، قلب نمی‌تواند خون کافی را به سایر اندام‌های بدن پمپاژ کند. اگر آریتمی باعث بروز علائم نارسایی قلبی شود، دارودرمانی برای کنترل ضربان قلب، ممکن است به عملکرد بهتر قلب کمک کند.
سکته مغزی
در فیبریلاسیون دهلیزی، قلب به طور موثر پمپاژ نمی‌کند. این مسئله می‌تواند باعث جمع شدن خون در حفره‌های قلب و تشکیل لخته خون شود. اگر لخته خون از جای خود خارج شود، ممکن است به شریان مغزی برود و باعث انسداد شریان یا سکته مغزی شود. داروهای رقیق‌کننده خون می‌توانند خطر سکته مغزی مرتبط با فیبریلاسیون دهلیزی و سایر آریتمی‌های قلبی را کاهش دهند. از آنجایی که سکته مغزی ممکن است باعث آسیب مغزی شود، نیاز به درمان فوری و اضطراری دارد.
حمله قلبی
حمله قلبی زمانی اتفاق می‌افتد که خونرسانی به بخشی از عضله قلب متوقف شود. مطمئنا بدون اکسیژن، سلول‌های قلب شروع به مردن می‌کنند. حمله قلبی حتی می‌تواند منجر به ایست قلبی شود.
ایست قلبی
در ایست قلبی، فعالیت الکتریکی قلب در عرض چند دقیقه متوقف می‌شود و قلب به طور ناگهانی از کار می‌افتد. در نتیجه خون نمی‌تواند به مغز و سایر اندام‌ها جریان یابد و به دلیل کمبود اکسیژن، آسیب‌ها شروع می‌شوند.
زوال عقل
یک متاآنالیز در سال 2021 نشان داد که فیبریلاسیون دهلیزی احتمال ابتلا به زوال عقل و بیماری آلزایمر را افزایش می‌دهد و انجام جراحی ابلیشن قلب ممکن است به کاهش خطر بروز آن کمک کند.
نحوه تشخیص آریتمی قلبی
اصولا پزشک متخصص قلب و عروق از انواع آزمایشات برای تشخیص آریتمی قلبی استفاده می‌کند. این آزمایش‌ها به تعیین نوع آریتمی قلبی، اینکه چرا دچار ضربان قلب نامنظم شده‌اید و بهترین روش درمان، کمک زیادی می‌کنند. در زمان ویزیت، پزشک ابتدا شما را معاینه می‌کند و در مورد سابقه پزشکی و علائم شما سوالاتی می‌پرسد. سپس به تشخیص خود، دستور انجام یک یا چند مورد از آزمایش‌های زیر را می‌دهد:
- آزمایش خون. معمولا پزشک آزمایش خون را برای بررسی سطوح موادی مانند منیزیم و کلسیم و هورمون‌های تیروئید که ممکن است بر آریتمی قلبی تأثیر بگذارند، تجویز کند.
- الکتروکاردیوگرافی (ECG) یا نوار قلب. این تست سریع و ساده، فعالیت الکتریکی قلب را اندازه‌گیری می‌کند و می‌تواند نشان دهد که قلب با چه سرعتی می‌زند. برای انجام آن، حسگرها به قفسه سینه و گاهی اوقات به بازوها یا پاها متصل می‌شوند. سپس رایانه نتایج را به صورت یک نمودار نمایش می‌دهد و این نتایج روی کاغذ چاپ می‌شوند.
- اکوکاردیوگرافی. این آزمایش از امواج صوتی برای گرفتن عکس از قلب استفاده می‌کند. در نتیجه می‌تواند ساختار قلب و دریچه‌های قلب را نشان دهد. همچنین می‌تواند قدرت قلب را اندازه‌گیری کند و نشان دهد که خونرسانی در قلب به چه شکل است.
- تست‌های تصویربرداری. پزشک شما ممکن است از سی تی اسکن یا ام آر آی قلب برای جستجو علائم فیزیکی مختلف که به آریتمی قلبی اشاره دارند، استفاده کند. در واقع، این تست‌ها به پزشک اجازه می‌دهند که ساختار حفره‌های قلب را نگاه کند، ببینند قلب چقدر خوب کار می‌کند، بافت اسکار را در عضله قلب پیدا کند و شریان‌ها را بررسی کند.
- مطالعه خواب. این آزمایش می‌تواند نشان دهد که آیا آپنه خواب منشا آریتمی شماست یا خیر.
- هولتر مانیتورینگ. هولتر یک دستگاه نوار قلب قابل حمل است که معمولا روی بازو نصب می‌شود. می‌توان به کمک آن، در حین فعالیت‌های روزانه برای چند روز فعالیت قلب را ثبت کرد.
- به کارگیری دستگاه ثبت حمله. دستگاه ثبت حمله نیز یک دستگاه نوار قلب قابل حمل است که تا 30 روز یا تا زمانی که علائم آریتمی بروز می‌کنند، استفاده می‌شود. برای کار با آن فقط لازم است که در هنگام بروز علائم، یک دکمه را فشار دهید.
- به کارگیری مانیتور کاشتنی. اگر از نظر پزشک بیمار علائم نادر و خاصی دارد، ممکن است برای تشخیص یک حلقه ثبت حمله در زیر پوست قفسه سینه وی کاشته شود. این دستگاه به طور مداوم فعالیت الکتریکی قلب و ضربان قلب را ثبت می‌کند و می‌تواند آریتمی‌های نادر را پیدا کند.
در صورتی که به کمک این آزمایشات، آریتمی قلبی به طور قطع تشخیص داده نشود. پزشک آزمایش‌های بیشتری را پیشنهاد می‌دهد که ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- تست استرس. برخی از آریتمی‌ها با ورزش کردن تحریک یا بدتر می‌شوند. از این رو، در تست استرس پزشک سعی می‌کند فعالیت قلب بیمار را در حین دوچرخه‌سواری روی دوچرخه ثابت یا راه رفتن روی تردمیل بررسی کند. اگر بیمار قدرت آن را نداشته باشد که ورزش کند، داروهایی وجود دارند که می‌توانند به روشی شبیه به ورزش، بر قلب تأثیر بگذارند.
- تست تیلت قلب. معمولا تست تیلت قلب زمانی انجام می‌شود که در اثر آریتمی قلبی غش کرده باشید. در این آزمایش ضربان قلب و فشار خون شما هنگامی که روی میز دراز کشیده‌اید بررسی می‌شود. سپس میز کج می‌شود تا شما را در حالت ایستاده قرار دهد. پزشک نحوه واکنش قلب و سیستم عصبی شما به تغییر زاویه بدن را مشاهده می‌کند.
- نقشه برداری الکتریکی و مطالعه الکتروفیزیولوژی قلب. این آزمایش نشان می‌دهد که چگونه سیگنال‌های الکتریکی در طول هر ضربان در قلب پخش می‌شوند. در نتیجه پزشک می‌تواند به کمک آن بفهمد که در کدام ناحیه از قلب سیگنال‌دهی معیوب رخ می‌دهد. اصولا برای تایید تاکی کاردی و در بیمارستان انجام می‌شود. در ابتدا یک یا چند لوله نازک و انعطافپذیر (کاتتر) از طریق یک رگ خونی، معمولا در کشاله ران، به مناطق مختلف قلب هدایت می‌شوند. سپس حسگرهای روی نوک لوله‌ها فعالیت الکتریکی قلب را ثبت می‌کنند.
نحوه درمان آریتمی قلبی
نحوه درمان آریتمی قلبی به این مسئله بستگی دارد که قلب تا چه اندازه خیلی سریع یا خیلی کند می‌زند. برخی از آریتمی‌های قلبی نیازی به درمان ندارند و فقط لازم است برای نظارت، معاینات منظم انجام شود. اصولا زمانی پزشک به سراغ دارودرمانی، انواع تراپی یا جراحی می‌رود که ضربان قلب نامنظم علائم قابل توجهی ایجاد کند یا شما را در معرض خطر مشکلات قلبی جدی‌تر مانند حمله قلبی یا سکته قرار دهد. در ادامه به جزئیات انواع روش‌های درمانی آریتمی اشاره خواهیم کرد.
درمان سریع آریتمی قلب
برای درمان سریع آریتمی مهم است که تغییراتی در سبک زندگی خود ایجاد و به نکات زیر توجه کنید:
- ورزش کردن. حداقل 30 دقیقه در روز ورزش کنید. این کار نه تنها می‌تواند به حفظ وزن سالم و جلوگیری از چاقی کمک کند، بلکه شانس بروز بیماری‌های قلبی را نیز کاهش می‌دهد.
- کاهش وزن و حفظ یک وزن متعادل. برای کاهش وزن میتوانید از انواع رژیم غذایی مانند فستینگ بهره‌مند شوید و همزمان نیز فعالیت بدنی خود را افزایش دهید.
- کاهش مصرف کافئین. بهتر است با کاهش نوشیدن قهوه، چای و نوشانه، میزان کافئین دریافتی را محدود کنید. زیرا این ماده می‌تواند ضربان قلب شما را افزایش دهد.
- ترک سیگار و مواد مخدر. نیکوتین موجود در تنباکو می‌تواند ضربان قلب و فشار خون شما را افزایش دهد. با پزشک خود در مورد راهکارهایی برای ترک سیگار صحبت کنید.
- کاهش مصرف الکل. سعی کنید مصرف الکل را کاهش دهید یا آن را متوقف کنید، زیرا الکل می‌تواند فشار خون شما را افزایش دهد.
- حفظ یک رژیم غذایی سالم. از غذاهای مفید برای قلب مانند میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل استفاده کنید و در عین حال مصرف نمک و چربی‌های جامد را محدود کنید.
- مدیریت استرس. مدیریت استرس می‌تواند به کاهش احتمال آریتمی قلبی یا جلوگیری از وقوع آن کمک کند. یوگا، مدیتیشن، تمرینات تنفسی و طب سوزنی، تکنیک‌های موثری برای کاهش استرس هستند.
- مدیریت فشار خون و سطح کلسترول. عادات غذایی خود را تغییر دهید و از داروهای تجویز شده برای کنترل سطح کلسترول و فشار خون استفاده کنید.
همچنین اگر بدون هیچ علامتی فقط ضربان قلب شما سریعتر از حد طبیعی است، پزشک ممکن است به شما پیشنهاد کند که مانورهای واگ را امتحان کنید. آنها می‌توانند عصب واگ شما را وادار کنند که ضربان قلب را کاهش دهد. زیرا عصب واگ به کنترل ضربان قلب کمک می‌کند. مانورهای واگ برای درمان سریع آریتمی قلبی شامل موارد زیر هستند:
- دوش آب سرد یا شستشو صورت با آب سرد یا قرار دادن کیسه یخ روی صورت
- سرفه کردن
- عُق زدن
- اجابت مزاج
- حبس نفس و انقباض عضله‌های شکم برای افزایش فشار درون شکمی و سینه
قابل ذکر است که مانورهای واگ برای همه انواع آریتمی قلبی کار نمی‌کنند و بیشتر روی تاکی کاردی فوق بطنی موثر هستند. در صورتی که روش‌های ذکر شده به همراه دارودرمانی موثر نباشند، پزشک ممکن است از کاردیوورژن الکتریکی استفاده کند. در این روش، حسگرهای مخصوصی روی قفسه سینه برای ایجاد شوک الکتریکی به قلب و کمک به تنظیم مجدد ریتم آن قرار می‌گیرند. تجربه نشان داده است که کاردیوورژن بیشترین اثر را روی فیبریلاسیون دهلیزی دارد.
داروی آریتمی قلبی چیست؟
اصولا داروهای مورد استفاده برای درمان آریتمی قلبی، طبق نوع آریتمی و عوارض احتمالی آن تجویز می‌شوند. به عنوان مثال، به اکثر افراد مبتلا به تاکی کاردی دارو برای کنترل ضربان و ریتم قلب داده می‌شود. در حالی که اگر بیمار به فیبریلاسیون دهلیزی مبتلا باشد، ممکن است برای جلوگیری از لخته شدن خون، داروهای رقیق‌کننده خون تجویز شوند. بیشتر داروهای آریتمی قلبی به شکل قرص هستند، اما برخی ممکن است به صورت اسپری داخل بینی یا تزریق داخل وریدی برای استفاده در مواقع اضطراری ارائه شوند. انواع داروهای رایج آریتمی قلبی عبارتند از:
- مسدودکننده‌های کانال کلسیم. این طیف از داروها مانند آملودیپین و دیلتیازم، می‌توانند به کاهش فشار خون و ضربان قلب شما کمک کنند. به تجویز پزشک می‌توان از آنها در طولانی‌مدت استفاده کرد.
- مسدودکننده‌های بتا یا بتا بلوکرها. مسدودکننده‌های بتا ضربان قلب را برای درمان تاکی کاردی کاهش می‌دهند. از انواع بتا بلوکرها می‌توان به آسبوتولول و متوپرولول اشاره کرد.
- داروهای ضد آریتمی. می‌توانند تاکی کاردی و ضربان قلب زودرس را درمان کنند و شامل آمیودارون، پروپافنون و فلکائینید هستند. البته در برخی از بیماران ممکن است باعث بروز عارضه جانبی مشکل‌ساز پروآریتمی شوند. این عارضه به طور بالقوه علائم آریتمی قلبی را بدتر می‌کند یا باعث ایجاد آریتمی جدید شود. پس از مصرف خودسرانه پرهیز کنید.
- داروهای ضد انعقاد یا داروهای رقیق‌کننده خون. داروهای ضد انعقاد به جلوگیری از لخته شدن خون که می‌تواند ناشی از فیبریلاسیون دهلیزی باشد، کمک می‌کنند. از رایج‌ترین انواع آنها می‌توان به وارفارین و ریواروکسابان اشاره کرد. مصرف خودسرانه و بیش از حد این داروها ممکن است باعث افزایش خونریزی یا حتی خونریزی داخلی باشد.
این داروها را طبق دستور مصرف کنید. در زمان مصرف آنها نیز اگر با عوارض جانبی مانند بدتر شدن علائم آریتمی یا بروز آریتمی جدید مواجه شدید، حتما اطلاع دهید.
درمان قطعی آریتمی قلبی
اگر دارودرمانی یا روش‌های دیگر کافی نباشند، برای درمان قطعی آریتمی پزشک ممکن است به سراغ دستگاه‌های قابل کاشت یا جراحی قلب برود. مواردی چون:
- ابلیشن کاتتر یا ابلیشن قلب. در این روش، پزشک یک یا چند کاتتر (لوله ظریف و منعطف) را در رگ‌های خونی قلب قرار می‌دهد. حسگرهایی که در نوک کاتتر قرار دارند از انرژی گرما یا سرما استفاده می‌کنند تا زخم‌های کوچکی در قلب شما ایجاد کنند. جای زخم یا اسکارهای ایجاد شده، سیگنال‌های نامنظم قلب را مسدود و ضربان قلب طبیعی را بازیابی می‌کنند.
- کاشت دستگاه ضربان ساز قلب. اگر ضربان آهسته قلب دلیلی نداشته باشد که بتوان آن را برطرف کرد، ممکن است نیاز به کاشت ضربان ساز باشد. ضربان ساز دستگاه کوچکی است که در قفسه سینه قرار می‌گیرد تا به کنترل ضربان قلب کمک کند. پزشک پس از ایجاد یک برش کوچک در نزدیکی شانه، سیم‌های کوچک دستگاه را از طریق رگ‌ها هدایت می‌کند و آنها را در قلب قرار می‌دهد. سیم‌ها به یک ژنراتور کوچک با باتری متصل می‌شوند که در نزدیکی استخوان ترقوه کاشته می‌شود. اگر ژنراتور ریتم غیر طبیعی قلب را تشخیص دهد، می‌تواند یک پالس الکتریکی را از طریق سیم بفرستد تا به تنظیم آن کمک کند.
- کاشت دستگاه دفیبریلاتور قلبی. این دستگاه در زیر پوست و نزدیک استخوان ترقوه یا دنده‌ها قرار می‌گیرد و به طور مداوم ریتم قلب را بررسی می‌کند. در صورتی که آریتمی یا ضربان قلب نامنظم را تشخیص دهد، شوک‌هایی با انرژی کم یا زیاد برای تنظیم مجدد ریتم قلب ارسال می‌کند. معمولا اگر بیمار در معرض خطر ضربان قلب سریع یا نامنظم در حفره‌های پایین قلب باشد یا به تاکی کاردی بطنی یا فیبریلاسیون بطنی مبتلا شده باشد، به این دستگاه نیاز دارد. سایر دلایل پزشکی برای کاشت دفیبریلاتور قلبی شامل داشتن سابقه ایست قلبی ناگهانی یا شرایطی است که خطر ابتلا به آن را افزایش می‌دهد.
- جراحی ماز. در این روش، جراح برش‌های کوچکی را در نیمه بالایی قلب ایجاد می‌کند تا الگویی از بافت اسکار ایجاد کند. از این الگو با عنوان الگوی ماز یاد می‌شود. از آنجایی که سیگنال‌های قلب نمی‌توانند از بافت اسکار عبور کنند. این روش می‌تواند سیگنال‌های الکتریکی سرگردان قلب که باعث بروز ضربان قلب سریع می‌شوند را مسدود کند. جراحی ماز معمولا تنها در صورتی انجام می‌شود که بیمار با درمان‌های دیگر بهتر نشود.
- جراحی بای پس عروق کرونر. اگر به بیماری شدید عروق کرونر همراه با آریتمی قلبی مبتلا شده باشید، ممکن است برای درمان قطعی، به جراحی بای پس عروق کرونر نیاز باشد. این جراحی می‌تواند مسیر جدیدی را برای خونرسانی در اطراف شریان کرونر مسدود شده یا تا حدی مسدود شده، ایجاد کند.
چه زمانی باید به پزشک متخصص قلب و عروق مراجعه کرد؟
اگر مدام تپش قلب دارید یا احساس می‌کنید قلب شما خیلی سریع یا کند می‌زند، در اولین فرصت از پزشک متخصص قلب و عروق وقت ملاقات بگیرید. به خصوص اگر با علائم زیر مواجه شده‌اید:
- درد قفسه سینه
- تنگی نفس
- غش کردن
اگر فکر می‌کنید ممکن است دچار حمله قلبی شده‌اید، از اطرافیان خود بخواهید که به شما کمک کنند و با اورژانس پزشکی تماس بگیرند. بهتر است بدانید که نوعی آریتمی قلبی به نام فیبریلاسیون بطنی می‌تواند باعث کاهش شدید فشار خون شود. این مسئله می‌تواند باعث شود که فرد در عرض چند ثانیه به زمین بیافتد و خیلی زود تنفس و نبض او قطع شود. فیبریلاسیون بطنی یک وضعیت اورژانسی است که نیاز به کمک فوری پزشکی دارد. همچنین شایع‌ترین علت مرگ ناگهانی قلبی است. پس از درمان آریتمی قلبی به روش‌های مختلف نیز مهم است که به طور منظم به پزشک خود مراجعه کنید و معاینه شوید.
پیشگیری از آریتمی
برخی از اقدامات سالم می‌توانند به مدیریت و پیشگیری از آریتمی قلبی کمک کنند. این اقدامات شامل موارد زیر هستند:
- پیروی از یک رژیم غذایی سالم و کاهش مصرف نمک، شکر و چربی
- ترک سیگار
- ورزش منظم
- حفظ شاخص توده بدنی (BMI) سالم
- کاهش استرس
- محدود کردن مصرف الکل
- حفظ فشار خون و سطح کلسترول سالم
البته پزشکان معتقدند که انواع آریتمی قلبی به دلایل مختلفی ایجاد می‌شوند و ممکن است نتوانید از بروز برخی از آنها پیشگیری کنید. در این شرایط، میتوانید برای جلوگیری از تحریک آریتمی یا بدتر شدن آن از روش‌های زیادی استفاده کنید. ابتدا لازم است که علت آریتمی خود را درک کنید تا بتوانید از رفتارها و موادی که ممکن است باعث ایجاد آن شوند پرهیز کنید. طبق تجربه، محرک‌های آریتمی که قابل پیشگیری هستند عبارتند از:
- استرس و اضطراب
- سیگار کشیدن
- مصرف کافئین زیاد
- مصرف الکل
- مصرف داروهای خاص
- مصرف مواد مخدر
اگر فکر می‌کنید مصرف دارو خاصی باعث آریتمی شما می‌شود، در این مورد با پزشک خود صحبت کنید. هرگز داروهای خود را خودسرانه قطع یا تغییر ندهید. در نهایت، با پزشک خود برنامه‌ای برای کمک به مدیریت آریتمی تهیه کنید، از جمله کارهایی که میتوانید در صورت بروز علائم این اختلال انجام دهید.
پاسخ به سوالات متداول
در این بخش میتوانید پاسخ تعدادی از ابهامات ذهنی خود در مورد آریتمی قلبی را بیابید.
1. علت اصلی ابتلا به آریتمی قلبی چیست؟
علت اصلی بروز آن مشخص نیست. اما فاکتورهایی که خطر ابتلا به آن را افزایش می‌دهند شامل ابتلا به یک بیماری قلبی، تولد با ویژگی‌های ساختاری غیرعادی در قلب و سن 65 سال به بالا هستند. البته فاکتورهای دیگری مانند ابتلا به دیابت و فشار خون بالا و مصرف برخی از داروها نیز موثر هستند.
2. آیا آریتمی قلبی خطرناک است؟
اگرچه آریتمی همیشه یک اختلال جدی نیست، اما می‌تواند نشان‌دهنده وجود یک مشکل قلبی زمینه‌ای یا خطر بالای سکته مغزی یا حمله قلبی باشد. به همین دلیل، هر فردی که علائم آریتمی دارد باید به دنبال مشاوره پزشکی باشد و از برنامه درمانی توصیه شده توسط پزشک خود پیروی کند. همچنین با مصرف یک رژیم غذایی سالم و متنوع، کاهش وزن و انجام فعالیت بدنی، تغییراتی در سبک زندگی خود ایجاد کند.
3. علائم هشداردهنده آریتمی شامل چه مواردی هستند؟
اصولا علائم و نشانه‌ها به نوع آریتمی قلبی بستگی دارند. با این وجود، علائم هشداردهنده رایج شامل خستگی، ضعف، سرگیجه، غش کردن، تپش قلب، درد قفسه سینه، تنگی نفس و تعریق هستند. جالب است بدانید که برخی از افراد هیچ علامتی ندارند، اما معاینات معمول پزشک ضربان قلب غیر عادی و آریتمی را در آنها نشان می‌دهد.
سخن آخر
بنابراین، آریتمی زمانی بروز می‌کند که قلب آنطور که باید نمی‌تپد. ضربان طبیعی قلب باید بین 60 تا 100 ضربه در دقیقه باشد. اگر ضربان قلب سریعتر، کندتر یا نامنظم باشد، پزشک این وضعیت را آریتمی تشخیص می‌دهد. همیشه نمی‌توان از آریتمی قلبی پیشگیری کرد، اما انجام ورزش منظم، حفظ وزن سالم و درمان بیماری‌های زمینه‌ای مانند فشار خون بالا و دیابت می‌تواند کمک‌کننده باشد. دلایل زیادی برای بروز آریتمی قلبی وجود دارد و گاهی این اختلال می‌تواند نشانه وجود یک بیماری جدی‌تر باشد. به همین دلیل، در صورت مشاهده علائم آریتمی، ضروری است که برای تشخیص و درمان با پزشک متخصص قلب و عروق مشورت کنید. طبق تجربه، آریتمی‌های جدی‌تر ممکن است با دارو یا جراحی درمان شوند. خوشبختانه اکثر افراد مبتلا به آریتمی می‌توانند یک زندگی عادی داشته باشند و طول عمر خوبی دارند.
